మన దేవతలు – గ్రామ దేవతలు

సిగమాడే శివసత్తులు ~బొడ్రాయికి బొడొత్తులు…
కొడిగట్టని దీపంతలు ~ ముడిగట్టిన ఒడినింతలు…
ఎడ కోరిన ద్యావరలు ~ బండారు అమ్మోరులు…
ముగ్గేసిన కుంకుమలు-~ఉడికించిన కలిబువ్వలు…
దీవించే దేవతలు-~ బలికోరే కాళికలు.. !!!!

పూదించి పూజించే గ్రామదేవతలు గ్రామాలకు ఒక కాపలా ! వీరు గ్రామాలను గ్రామ ప్రజలను ప్రకృతి విపత్తులు కరువు కాటకాల నుండి రక్షిస్తూ.. అంటువ్యాదుల నుండి కాపాడుతూ.. పాడి పంటలను వృద్ధి చేస్తూ, భూత ప్రేతాలను పారద్రోలుతూ.. గ్రామ పొలిమేర్లలో వెలుస్తారు అనేది ఒక నమ్మకం !

హిందూ సనాతన ధార్మిక సంప్రదాయాల్లో జానపద, సంప్రదాయాల్లో ఆరాధ్య దేవతలు ధర్మప్రసిద్ధమైనవి. ఈ దైవాలకు బహురూపాలు బహునామాలు ఉన్నాయి. ఈ క్రమంలో దేవతలు ప్రధానంగా ఆరోక్క రూపాల్లో కనిపిస్తుంటారు. ఈ ఆరొక్క రూపాలు కూడా పంచభూతాల నుండి పుట్టుకొచ్చాయి అనేది ప్రాచీన నమ్మకం !

వీరు వరుసగా 1) పురాణదేవతలు,2) కులదైవాలు, 3) ఇలవేల్పులు, 4) ఇడుపు దేవతలు, 5) పేరంటాలు దేవతలు, 6) వనదేవతలు / కొండ దేవతలు, గ్రామదేవతలు..! 7) ఆరొక్క రూపం ‘ క్షుద్ర దేవతలు ‘ గురించి చెప్పుకుంటే వీరు బాణామతి యక్షిణి ఆనందిని వంటి క్షుద్ర శక్తులు చేతబడుల విధానాల్లో రప్పించబడుతుంటారనేది జానపదుల విశ్వాసం. అందుకే నేటికిని చాలామంది ఏడు పదాన్ని ధనాన్ని ధాన్యాన్ని కొలిచే సమయంలో ప్రయోగించరు. ఆరొక్కటి అంటుంటారు.

పురాణదేవతలు

హిందూ ఆస్తిక సమాజం మొత్తం లక్ష్మీ, పార్వతి, సరస్వతి, వంటి పురాణదేవతల్ని వివిధ పేర్లతో ఆరాధిస్తుంది. దసరా, దీపావళి, వసంతపంచమి, వంటి పర్వదినాల్లో ఈ దేవతల్ని ప్రత్యేకంగా పూజిస్తుంది . ఒకరకంగా వీరు పరిచయం అవసరం లేని దేవతలు.

లక్ష్మిని బాలికగా….
పార్వతిని యవ్వనవతిగా….
సరస్వతిని వృద్దురాలిగా శాస్త్రాలు చెప్తున్నాయి. అంటే మన సంపద ఎప్పుడూ కూడా బాలికలా స్వచ్ఛంగా ఉండాలని,
ఆ సంపద కోసం మన శక్తి పార్వతిలా ఉండాలని, ఈ శక్తిని నడిపించడానికి మన తెలివితేటలూ సరస్వతిలా పండిపోయి ఉండాలనేది ఈ నమ్మకంలో దాగిన పరమార్థం. తలపండిన విజ్ఞానం అనే పదం ఈ క్రమంలో నుంచి పుట్టుకు వచ్చిందే

కులదైవాలు

సమాజంలో వివిధ కులాలు తమ కుల వృత్తులను అనుసరించి కొందరు దేవతలను పూజిస్తుంటారు. ఉదాహరణకు చేపలు పట్టే తెలగలు గంగమ్మను పూజిస్తారు. పంచభూతాల్లో నీటిని సూచించే ఈ దేవత నదుల్లో వాగుల్లో కుంటల్లో బావుల్లో ఎప్పటికీ పుష్కలంగా ఉండాలని, తమ జీవనోపాధికి ఆటంకం కలుగకూడదు అనేది, వీరి ఆరాధనలో ఉన్న విశ్వాసం.

మరికొందరు కుల వృత్తితో సంబంధం లేకుండా, తమ కుల కీర్తిని నిలిపిన వారిని కులదైవాలు గా ఆరాధిస్తుంటారు. ఉదాహరణకు ప్రాంతాలకు అతీతంగా రెడ్లు కుంటి మల్లారెడ్డిని తమ కులగురువుగా ఆరాధిస్తారు. తెలంగాణ ప్రాంతంలో రెడ్లు కొమరవెల్లి మల్లన్నను ఆరాధ్య దైవంగా కొలుస్తారు.
గొల్ల వాళ్లు కూడా కొమరవెల్లి మల్లన్న ఆరాధ్య దైవంగా పూజిస్తారు. జానపదులు చెప్పుకునే కొమరవెల్లి మల్లన్న కథలో రెడ్లకు గొల్లవాళ్లకి అవినాభావ సంబంధం కనిపిస్తుంది. పూర్వం నుండి కూడా చాకలి వాళ్ళతో పాటుగా గొల్ల వాళ్ళని రెడ్లు తమ ఇంటి ఆడపడుచులుగా భావిస్తున్నారు.

ఎరుకల వారు, భిల్లులు, తమ జాతి ఆణిముత్యంగా ఏకలవ్యుడిని ఆరాధిస్తారు. బోయ కులస్తులు వాల్మీకి మహర్షిని ఆరాధిస్తారు. యాదవులు కృష్ణుడుని కొలుస్తారు. కురువలు బీరప్పను కొలుస్తారు. కోమట్లు వాసవీ మాతను కొలుస్తారు.

ఇలవేల్పులు

వీరిని ఇడుపు దేవరలు లేదా ఇడుపు ద్యావర్లు అని పిలుస్తుంటారు. ఇంటి ముందు గానీ, ఇంటి గుమ్మానికి సమీపంగా గానీ, ద్యావరలు కొలువై ఉంటారు. ఈ దేవతలు వంశానికి సంబంధించిన దేవతలు. బాలమ్మ, వీరనాగమ్మ (ఈరనాగమ్మ), లక్ష్మమ్మ, పేర్లతో గురుగులు..గవ్వలు.. చెక్క బొమ్మలు… వంటి రూపాలు ఇడుపు దేవతలుగా చెప్పబడుతాయి. గ్రామాల్లో ” ద్యావర పడ్తుంది ” అనే నమ్మకం రాజ్యం ఏలుతున్నది. ఈ క్రమంలో చాలా మంది ద్యావరలు ఉన్న ఇంటి దరిదాపుల్లోకి వెళ్ళడానికి జంకుతారు.

పేరంటాల దేవతలు

ఇతరుల మేలుకోసం త్యాగం చేసిన స్త్రీలు తర్వాతి కాలంలో పేరంటాలు దేవతలుగా వెలసి గ్రామ ప్రజల నుండి పూజలు అందుకుంటారు. చాలా గ్రామాల్లో పేరంటాలు దేవతలు వెలిసి ఉంటారు. వారి గురించి రకరకాల కథలు ప్రచారంలో ఉంటాయి. కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి రాసిన ముసలమ్మ మరణం పేరంటాలు దేవతకు ఉదాహరణ.

ఈ కథలో ముసలమ్మ అనే ఒక ఊరి రెడ్డి కోడలు, ఊరి బాగుకోసం చెరువులో దూకి ఆత్మార్పణ చేసుకుంటుంది. ఆ తర్వాత ఊరంతా ఆమెను దేవతలా పూజిస్తారు. ఇదే క్రమంలో వనపర్తి పక్కన జగత్ పల్లి పొలిమేరలో వ్యవసాయ బావి ఒడ్డున గౌరమ్మ గుడి ఉన్నది.
వెనుకటికి గౌరమ్మ అనే స్త్రీ ఊరి కోసం ఆ బావిలో దూకి ఆత్మార్పణ చేసుకున్నది అని, ఆ సంఘటన చుట్టూ రకరకాల కథల్ని పెనవేసి చెప్పుకుంటుంటారు.

వనదేవతలు

వీరినే కొండ దేవతలు అనికూడా అంటారు. వీరిని ఎక్కువగా గిరిజన తెగలు పూజిస్తుంటాయి.పంచభూతాల్లో నెలకొనే ప్రతికూల పరిస్థితులు తమ జీవితాలకు ఆటంకం కలిగించకూడదు అని వీరు ఆయా దేవతల్ని పూజిస్తుంటారు. పంచభూతాల్లో ఒకటైన అగ్ని నుండి పుట్టుకొచ్చిన అనలమ్మ అగ్ని రూపం.

సూరమ్మ దేవత సూర్యుడి ప్రతి రూపం.. గాలమ్మ గాలి ప్రతి రూపం,అట్లాగే గంగమ్మ పేరుతో నీటిని పూజిస్తుంటారు. చంద్రమ్మ లేదా పౌర్ణమి ప్రతీకగా పున్నమ్మ పేరుతో చంద్రుడి రూపాన్ని, కొండమ్మలేదా గట్టమ్మ పేరుతో గుట్టల్ని, నాగమ్మ లేదా పుట్టమ్మ పేరుతో పుట్టల్నీ, అట్లాగే రాళ్లను రప్పలను మొక్కలను వృక్షాలను మట్టిని ఆరాధిస్తుంటారు.

గ్రామదేవతలు

ఇంక గ్రామ దేవతలు విషయానికి వస్తే ఈ దేవతలు వెలిసిన విధానాన్ని అనుసరించి పలు పరమార్థాలు బోధించబడుతుంటాయి. జానపద కథలు ‘ ఏడుగురు అక్కజెల్లెల్లు ఉయ్యాలో… ఒక్క తమ్ముడు ఉయ్యాలో.. ” అంటూ ఏడుమంది దేవతలకు పోతరాజు తమ్ముడుగా కొన్నిరకాల గాథల్ని వినిపిస్తుంటారు. ఇవన్నీ మౌఖికమే. లిఖిత ఆధారాలు లేవు.

అయితే ఈ ఏడుమంది అక్కాచెల్లెళ్ళే ఒక్కో ప్రాంతంలో ఒక్కో వరుసలో ఒక్కో రూపంలో వెలసినట్టుగా చెప్తారు. అట్లా గ్రామ దేవతలు మొత్తం 108 కు పైగా ఉన్నారు. వీరిమీద అష్టోత్తర నామావళి తయారుచేయవచ్చును కూడా.!

ముఖ్యంగా చాలా గ్రామదేవతలు పేర్లు వారి విధిని అనుసరించి నిర్ణయించబడ్డాయా లేకా వారి పేర్లను అనుసరించి నమ్మకాలు స్థిరపడ్డాయా అనేది చెప్పలేము కానీ గ్రామదేవతల మహిమలు మీద జానపదులకు అపారమైన విశ్వాసం ఉన్నది అనేది మాత్రం వాస్తవం. తెలుగు ప్రాంతాల్లో అన్ని చోట్లా వెలిసిన ఈ దేవతల నామాలు… నమ్మకాలు.. గమనిస్తే…

1) ఎల్లమ్మ ~ ఎల్లలు కాపాడి, ఎల్లవేళలా వెన్నంటి వుండే తల్లి ఎల్లమ్మ. కొన్ని గిరిజన తెగలు / కొన్నికులాలు / ఎల్లమ్మను సర్పరూపంలో తమ ఇలావేల్పులుగా ఆరాధిస్తున్నాయి. పరశురాముని తల్లి రేణుకాదేవి. అందుకే జానపదంలో రేణుకా ఎల్లమ్మ అంటారు.

కులాచారాన్ని అనుసరించి జరుపుకునే ఎల్లమ్మ పండుగలో “ఎల్లమ్మ కథ” ప్రధానమైనది. ఎల్లమ్మ పండుగను ఏడు రోజులు జరుపుకుంటారు. జమదగ్ని , పరశురామ, కార్తవీర్యార్జునుడి పాత్రల ప్రస్తావన ఘట్టాలు ఎల్లమ్మ కథలో ఉంటాయి దళితుల్లో ఒకరైన “బైనోళ్ళు” తమ సంప్రదాయ సంగీత వాయిద్యం జమిడికే వాయిస్తూ ఎల్లమ్మ కథ చెప్తారు..

2)బాలమ్మ ~ బాలల్ని కాపాడే తల్లి బాలమ్మ. బాలమ్మ రూపం ఇడుపుదేవతగా కూడా ఉన్నది. జాజు మన్నుతో అలికి బొట్లు పెట్టి చెక్కబొమ్మల రూపంలో అమ్మవారిని నిలుపుకుంటారు..
3) పోచమ్మ ~ బ్రోచే తల్లి పోచమ్మగా మారింది
4) పోషమ్మ ~ పోషించే తల్లి పోశమ్మ.
5) పోలేరమ్మ ~ వచ్చిపోయే వ్యక్తులు, శక్తులు, రోగాలు గమనిస్తూ గ్రామం పొలిమేరలో వెలసిన తల్లిని పొలిమేరమ్మ అన్నారు.కాలక్రమంలో పొలిమేరమ్మనే పోలేరమ్మగా మారింది అనేది ఒక నమ్మకం.

6)కుంకులమ్మ ~ కుంకుళమ్మలేదా కంకులమ్మ. ఈ దేవత పంచభూతాల్లో నేల నుండి ఏర్పడినది. ఇక్కడ కుంకు అంటే కంకి అని అర్థం. కంకులు పండించే దేవతా అని చెప్పుకోవచ్చు.
7) నూకాలమ్మ ~ ఈ దేవత కూడా భూమి నుండి ఏర్పడిందే. నూక అంటే వరి ధాన్యంలో ఒక భాగం. ఈ దేవతను పూజిస్తే కడుపు ఎండదని,ఎంత కరువొచ్చినా నూకలైనా దొరుకుతాయనేది ఒక నమ్మకం.
8)తలుపులమ్మ ~ తలుపు అంటే రక్షణ. ఈ క్రమంలో తలుపులమ్మను తమకు రక్షణగా ఆరాధిస్తారు.

9) ఇరుకళమ్మ ~ ఇరుకుళమ్మ అంటే ఇరువురిని కన్నతల్లి అని,
లేదా ఇరువురిని దయతో ప్రేరేపించేది అని అర్థం. ఈ పేరుతో వెలసిన గ్రామ దేవతల గుడుల్లో సూర్య చంద్రుల ప్రతిరుపాలు ఉంటాయి.
10) కురువలమ్మ ~ కురువలి అంటే పెద్దగాలి.ఈదురు గాలులు, వడగాలులు, దెయ్యం గాలులు నుండి ప్రజల్నే కాదు పంటపొలాలను కాపాడే తల్లిగా కురువలమ్మను పూజిస్తుంటారు.
11) గజ్జెలమ్మ ~ గజ్జ అంటే శబ్దం. లక్ష్మీ స్వరూపం సన్నని గజ్జల సవ్వడి చేస్తూ వస్తుంది అనేది ఒక సగటు నమ్మకం. ఈ క్రమంలో గజ్జెలమ్మను పూజిస్తారు.

12 ) వీరనాగమ్మ ~ ప్రజలు ఈరనాగమ్మగా పలుకుతారు. ఈరనాగులు ఈరమ్మ వంటి పేర్లు పెట్టుకుంటారు..ఈమె నాగదేవత. కులదేవత. కుండలను గురుగులను అలంకరించి , వాటిపై ప్రత్యేకమైన రూపాలు దిద్ది ప్రతిష్టించుకుంటారు . అవే దేవతా రూపాలు.
13 )మశమ్మ లేదా మైసమ్మ ~ శక్తి స్వరూపమైన మహిషాసురమర్ధిని జానపదంలో మహిషమ్మగా పిలవబడింది. మైసమ్మ, మశమ్మ , మశవ్వ అందరూ మహిషమ్మ రూపాలె.
14 ) కర్రెమ్మ ~ మాదిగలు , మాలలు , ఎక్కువగా ఈ అమ్మవారిని కల్లు బోనం యాటలతో ఆరాధిస్తారు.

ఆయా ప్రాంతాల్లో గ్రామ దేవతలు

జానపదుల వివిధ విశ్వాసాలకు ప్రతిరూపంగా ఆయా ప్రాంతాల్లో గ్రామ దేవతలు వెలసి ఉన్నారు.

కరీంనగరు ప్రాంతంలో ~ కట్కూరు ఎల్లమ్మ
అంతగిరి పోచమ్మ దేవతలు..
అనకాపల్లిలో~ నూకాలమ్మ….
తిరుపతిలో~ గంగమ్మ…గంగాలమ్మ
చింతపల్లిలో~ కొండపోచమ్మ…
హైదరాబాదులో~ జూబిలి పెద్దమ్మ….
నాగర్ కర్నూల్ లో ~ నాయినికాడి మశమ్మ…
గుంటూరు జిల్లా నంబూరులో~ నాగారపమ్మ…
కర్నూల్ ప్రాంతంలో ~ సుంకులమ్మ
గుంటూరు జిల్లా కర్లపాలెం మండలం గణపవరంలో ~ ఉర్లమ్మ
పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా పెనుగొండ దగ్గర ~ బర్రెమ్మ …. కొట్లమ్మ….
తూ.గో.జిల్లా బండారులంక దగ్గర ~ మురుగులమ్మ
తూ.గో.జిల్లా అంతర్వేది దగ్గర ~ గుర్రాలక్కలేదా గుర్రాలమ్మ….
పశ్చిమగోదావరి జిల్లా, తాడేపల్లిగూడెం వద్ద ~ బలుసులమ్మ
గద్వాల దగ్గర ~ జములమ్మ లేదా జంబులమ్మ
ఏలూరు పెదవేగి మండలం రట్నాలకుంటలో ~ రట్నాలమ్మ
ఇంకా –
బూసులమ్మ, ఈదెమ్మ, మైసమ్మ, మశమ్మ, మాంకాలమ్మ, మాదెమ్మ, అన్నమ్మ, అంకాలమ్మ, ఈరమ్మ, గొల్లమ్మ, ముత్యాలమ్మ, పగడమ్మ, బంగారమ్మ, మొదలగు వారు.ఇట్లా ఇంకా ఎందరో గ్రామదేవతలు భక్తుల్ని అలరిస్తూ పూజలు అందుకుంటున్నారు.

పద్ధతులు

ముఖ్యంగా గ్రామ దేవత అనగానే జంతుబలి ఆచారం ఉంటుంది. కానీ కొన్ని చోట్లా జంతుబలి ఆచారం నిషేధంగా ఉన్నది. రట్నాలకుంటలో రట్నాలమ్మ వారికి జంతుబలి నిషేధం. అట్లాగే కొందరు దేవతల వద్ద కొన్ని పద్ధతులు పాటిస్తారు. నాగర్ కర్నూల్ నాయినిపల్లి మశమ్మను దర్శించుకోవడానికి వెళ్తున్నప్పుడు మౌనం పాటిస్తారు.

సంప్రదాయాల్లో

పొలి ~

గ్రామదేవతల సంప్రదాయంలో ” పొలి ” ఆచారం ఒకటి.సహజంగా గ్రామదేవతలకు పొట్టేళ్లను కోడిపుంజులని బలి ఇస్తుంటారు. పొట్టేళ్లను బలి ఇచ్చినప్పుడు వాటి రక్తంతో అన్నాన్ని తడిపి పంట పొలాల్లో చల్లుకునే ఆచారం ఉన్నది ఈ విధంగా చల్లుకోవడాన్ని పొలి అంటారు..రక్తంతో తడిసిన అన్నాన్ని పొలి బువ్వ అంటారు. పంట పొలాల్లో పొలి బువ్వను చల్లడం వల్ల కరువు కాటకాలనుండి భూతల్లి కాపాడబడుతుంది అనేది ఒక నమ్మకం.

బొడ్రాయి ~

సకల దేవతలకు ప్రతీకగా ఊరి మధ్యలో బొడ్రాయిని నిలుపుకుంటారు..బొడ్రాయిలో ముఖ్యంగా మూడు భాగాలను నిర్ణయిస్తారు.. అడుగుభాగం బ్రహ్మస్వరూపంగా…మధ్యభాగం విష్ణు స్వరూపంగా…. పై భాగం శివస్వరూపంగా భావిస్తారు.. అందుకే పైభాగాన్ని లింగ రూపంలో నిలుపుతారు. గ్రామం నడిమధ్యలో నిలువుగా నాటిన రాయి బొడ్రాయికి ప్రతిరూపంగా మనకు కనిపిస్తుంది.. ప్రతి ఏటా లేదా ఐదేండ్లకు ఒకసారి ఊరుమ్మడి పండుగగా బొడ్రాయి కొలుపులు చేస్తారు.
గ్రామ నిర్మాణ సమయంలో పొలిమేరలను నిర్ణయించి..ఆ వైశాల్యానికి మధ్యభాగంలో ఈ బొడ్డురాయిని శాస్త్రోక్తంగా ప్రతిష్ఠిస్తారు. గ్రామానికి బొడ్రాయి మధ్యభాగంగా ఉంటుంది. ఇది మనిషి శరీరంలో బొడ్డు లాంటిది. అందుకే బొడ్డురాయి అని పిలుస్తారు.బొడ్రాయికి బోనం ఎత్తుతారు. కొత్తకోడండ్లు అత్తగారి ఇంటికి వచ్చేటప్పుడు…. ఆడబిడ్డలు ఊరు దాటి అత్తగారింటికి వెళ్లేటప్పుడు బొడ్రాయిని తప్పకుండా దర్శించుకుంటారు.

బతుకమ్మ

తెలంగాణ సంప్రదాయంలో బతుకమ్మ పార్వతి స్వరూపం . కానీ ప్రత్యేకంగా గుడులు లేవు. దసరా రోజుల్లో ఉత్సవాలు మాత్రమే జరుగుతాయి.

బొడ్డెమ్మ ~
బొడ్డెమ్మ తల్లి కూడా దేవతే. ఆటపాటల రూపాన జనపదుల్ని అలరిస్తుంది.

సమ్మక్క సారక్క ~
తెలంగాణ సంప్రదాయ గిరిజన జాతర జరుపుకునే సమ్మక్క సారాలమ్మలు వనదేవతలు. గిరిజన తండాలు, పెంటలు, గూడాలకు సంబందించి గ్రామదేవతల స్థానం కూడా ఉన్నది. వీరు గిరిజనుల కోసం త్యాగం అయ్యారు కాబట్టి పెరంటాలు దేవతా ప్రశస్తి కూడా ఉన్నది. మొత్తానికి వీరు శక్తి స్వరూపాలు.

ముగింపు: మొత్తానికి గ్రామదేవతలు జానపదుల జీవితంలో భాగంగా కొనసాగుతున్నారు. నమ్మకం ఏదయినా… భక్తి మూర్ఖంగా ఉండకూడదు.

– నరసింహారెడ్డి ఎన్ ఆర్